Zamki budowane przez zakony rycerskie w Polsce

Zakony rycerskie to organizacje, które powstały pod koniec XI wieku, a swoją organizację po wielu przeobrażeniach utrwaliły w XII i XIII wieku. Początkowo nie były to zakony tylko luźne stowarzyszenia zajmujące się pomocą dla pielgrzymów do ziemi świętej. Dbały o ich bezpieczeństwo, transport, zdrowie, a ich działalność zyskiwała uznanie u pielgrzymów i u władców, z których zdejmowała niewygodne obowiązki. Z czasem stowarzyszenia przyjmowały za zgoda papieża regułę zakonną, a ponieważ działały na terenach niespokojnych, więc przekształcały się w organizacje militarne, nie tracąc charakteru zakonu religijnego. Najbardziej znane zakony rycerskie z tamtych czasów to Joannici i Templariusze. Obydwa zakony dostawały nadania majątkowe w Palestynie i praktycznie w całej Europie. Organizowały swoje komandorie, zagospodarowywały majątki, które przynosiły niezłe dochody finansujące podstawową działalność. Templariusze i Joannici dotarli również na ziemie współcześnie polskie, ale nie były to dla nich najważniejsze terytoria. Tym niemniej powstawały komandorie, chociaż w przypadku Templariuszy trwało do dość krótko, a skończyło się na początku XIV wieku likwidacją zakonu. Skorzystali na tym Joannici, którzy w dużej części przejęli majątek Templariuszy (więcej o joannitach – https://discover.pl/zakon-maltanski-joannici/ ). W ten sposób powstał silny baliwat brandenburski z komandoriami po obydwu stronach Odry. Umocnieni Joannici zaczęli w XIV wieku budować zamki. Jednym z większych był zamek w Łagowie, zbudowany po połowie XIV wieku i rozbudowywany jeszcze kilkakrotnie. Początkowo był to budynek mieszkalny wpleciony w kwadrat murów, wieża i brama. Z czasem powstały cztery budynki okalające wewnętrzny dziedziniec, ogromny budynek bramny, podwyższona wieża, wysokie mury zewnętrzne. Zamek był zdobywany tylko raz, w czasie wojny trzydziestoletniej, zresztą bezskutecznie. Zamek nie był łatwy do zdobycia, ponieważ zbudowano go na wzgórzu, między dwoma jeziorami. Przetrwał w całości do dzisiaj, jest tam hotel i restauracja. Duży zamek zbudowali Joannici w Swobnicy na Pomorzu w drugiej połowie XIV wieku, nad jeziorem, które zasilało fosę. Zamek na planie 50x50m metrów i dwa razy większe podzamcze. Po wojnie trzydziestoletniej musieli opuścić zamek, który został rezydencją, przebudowana w barokowym stylu. Old początku XX wieku opuszczony, powoli niszczał, a po wojnie zamieniał się w ruiny. Obecnie zabezpieczony. Siedzibą władz baliwatu od 1426 roku jest zamek w Słońsku. Był to rycerski dwór, naprędce przerobiony pod potrzeby zakonu, a właściwy zamek zbudowano w połowie XVI wieku. Zniszczony w wojnie trzydziestoletniej został odbudowany jako rezydencja, a z czasem zlikwidowano fosę i rozebrano mury obronne.

Największe piętno na ziemiach polskich odcisnął zakon Krzyżacki. Krzyżacy spóźnili się na krucjaty do ziemi świętej o sto lat, więc szukali walki z poganami na Węgrzech. Król węgierski przejrzał ich zamiar utworzenia własnego państwa i po prostu ich przegonił. Po kilku latach Konrad Mazowiecki nadał im ziemię dobrzyńska i zobowiązał do nawracania Prusów. Tym razem Krzyżacy przygotowali się lepiej od strony formalnej, uzyskując zgodę papieża na utworzenie państwa zakonnego. Konrad mazowiecki po początkowym oporze musiał się na to zgodzić i po kilkunastu latach krucjata przeciwko plemionom pruskim ruszyła. Na stopniowo zdobywanych terenach Krzyżacy początkowo budowali zamki drewniane z ziemnymi umocnieniami. Zamki krzyżackie murowane zaczęły powstawać w zasadzie po 1280 roku, kiedy znaczna część ziem był dobrze zagospodarowana, powstały miasta, wioski, które przynosiły dochody. Budowano z cegieł, jedynie podmurówka była z kamieni. Przygotowanie materiału i budowa zamku mogła trwać nawet kilkanaście lat albo dłużej. Duże zamki spełniały również zadania klasztoru, więc miały więcej pomieszczeń la braci zakonnych. Były to zazwyczaj również zamki komturskie, więc oprócz mieszkania komtura, dormitorium, czyli mieszkania dla braci, miały jadalnię, sale narad, szpital, latrynę. Te pomieszczenia sytuowano na drugiej kondygnacji, ponieważ pierwsza była zajęta przez pomieszczenia pomocnicze. Powyżej pomieszczeń mieszkalnych była zbrojownia i pomieszczenia na zapasy. Zamki budowano wokół wewnętrznego dziedzińca okalanego przez skrzydła. Trzy lub cztery skrzydła w zamkach konwentualnych, dwa lub jedno skrzydło w zamkach urzędniczych, warowniach granicznych itd. Największym zamkiem było oczywiście zamek w Malborku. Dobrze zachowany jest duży zamek w Gniewie, w Ostródzie, w Bytowie, Golubiu, Nidzicy i wielu innych miejscowościach. Jest co podziwiać.